Boekbespreking Lukas de Jood

Lukas was toch een jood - Klaas van der Kamp - 1985
Friesch Dagblad (datum onbekend)

LEEUWARDEN - Het evangelie naar de beschrijving van Lukas is niet geschreven door een Griek, zoals de gangbare mening tot nu toe luidde, maar door een jood. De schrijver mikte ook niet zozeer op de heidense lezers, maar op het joodse publiek. Dat is de visie die Will J. Barnard en Peter van 't Riet in hun boek 'Lukas, de jood' proberen uit te werken.

Al twintig eeuwen lang vragen de geleerden zich af, waarom vier evangelisten ieder een eigen weergave van het leven van Jezus hebben geschreven. Wat heeft de schrijvers bezield om het toch al bekende verhaal van Jezus nog eens opnieuw te verwoorden? En, zoals verwacht mag worden als hooggeleerden zich wezenlijk op een probleemstelling bezinnen: door de jaren heen is er ook min of meer een gangbare mening komen boven drijven.

Wat het evangelie van Lukas betreft waren de theologen het er wel over eens dat het boek samen met de Handelingen wilde laten zien dat het christendom niet langer beperkt bleef tot een enthusiaste groep christenen in Jeruzalem, maar dat de boodschap van Jezus zich verspreidde over de hele wereld. Te eindigen in Rome. Lukas zou willen laten zien dat het evangelie in een niet te stuiten opmars de hele heidense wereld veroverde. En Lukas deed dat door de historische gang te vertellen van de joodse zendelingen door de romeinse wereld.

Onderuit

Juist deze min of meer gesettelde mening halen Will J. Barnard en Peter van 't Riet nu onderuit in hun boek 'Lukas, de jood'. Zij zeggen dat Lukas helemaal niet zo geïnteresseerd geweest is in de precieze feiten rond de persoon Jezus. En het zou ook helemaal niet de bedoeling zijn van Lukas om te laten zien hoe het evangelie zich over de hele toen bekende wereld verspreidde.

Volgens hen laat het hele evangelie van Lukas (net zoals dat van Matteüs overigens) zich lezen als een joodse midrasj. Niet dat wat er werkelijk gebeurd is, maar wat er had moeten gebeuren met het oog op een beter geloofsinzicht, vormt de inhoud van de midrasj. Op deze wijze verduidelijken de midrasjiem van Lukas net zoals de midrasjiem van de rabbijnen de verschillende bijbelverhalen uit het oude testament. "Een midrasj-verhaal is daarom ook altijd te zien als een exegetisch kommentaar op Tenach, of zo men wil een toepassing van Tenach op eigentijdse personen en situaties."

Dat houdt in dat de verhalen uit het Nieuwe Testament als een soort verduidelijking zijn geschreven voor de verhalen uit het Oude Testament. Neem nou bijvoorbeeld Lukas' verhaal van Johannes de Doper. De beschrijving van Lukas doet denken aan de figuur van Samuël uit het Oude Testament. Af en toe komen dezelfde woorden voor, bijvoorbeeld de inzet 'en het geschiedde', en de uitdrukking 'een zeker man'. In beide verhalen komen soorgelijke motieven terug: een vader die gaat offeren, een onvruchtbare moeder, een gebed om een kind, en een lofzang van de moeder.

Als Lukas nu op deze manier veel joodser heeft gewerkt dan tot nu toe werd gemeend, zo stellen de schrijvers, kan ook opnieuw de vraag worden gesteld, waarom hij dan wel zijn evangelie geschreven heeft. Barnard en zijn collega geven een duidelijk antwoord: Lukas probeerde de opvattingen van de Zeloten uit die tijd te weerleggen. De Zeloten vormden een groep vrijheidsstrijders, die fel tekeer gingen tegen de Romeinen. Tegenover het gewelddadige van de Zeloten plaatst Lukas' Jezus een heel eigen benadering. Het contrast tussen Zeloten en 'Jezus-volgelingen' is dus het eigenlijke motief voor Lukas om zijn verhaal te schrijven.

Uitgaande van deze gedachte weten de schrijvers op verschillende teksten uit Lukas origineel licht te werpen. Al is de theorie moeilijk helemaal rond te maken. Zo blijft de vraag overeind waarom Lukas als hij zo anti-zelotisch was slechts zelden expliciet over hen spreekt. De schrijvers menen dat Lukas expres de Zeloten niet met naam en toenaam noemt, hij wil ze als het ware doodzwijgen. En dat kan natuurlijk. Al rijst wel de vraag of dit het sterkste argument is, wat de auteurs weten te noemen.

Will J. Barnard en Peter van 't Riet schreven Lukas, de Jood. De ondertitel luidt: een joodse inleiding op het Evangelie van Lukas en de Handelingen der Apostelen. Kok Kampen verzorgt de uitgave. De prijs is: fl 27,50.


This is the website of Peter van 't Riet