Boekbespreking

Boekbespreking - Door Brouns-Wewerinke - 1997
Schrift 173, oktober

Ook al is er het een en ander in te brengen tegen dit boek over het Johannesevangelie wat onderzoeksmethode en stellingname betreft, het is wel een bijzonder boek. Het bijzondere zit 'm in het feit dat het één lang pleidooi is voor de overtuiging dat met de anoniem blijvende 'geliefde leerling' Lazarus is bedoeld.

Vanuit allerlei invalshoeken wordt deze identificatie onderbouwd en 'bewezen'. Het positieve gevolg van deze insteek is dat de lezer gedegen informatie krijgt over het vroege jodendom. Met name de verhoudingen tussen de verschillende groeperingen en tussen de geledingen daarbinnen (zoals bij de Farizeeën) worden verhelderd. Ook de informatie over de Essenen in deel 3 - uit hun kring zou Lazarus voortkomen - is goed gedocumenteerd. Ik vraag me wel af of Van 't Riet de nieuwe Nederlandse vertaling van de Dode Zeerollen van Garcia Martinez/Van der Woude (Kampen 1994-1995) niet kent en het daarom doet met een vertaling uit de jaren 50. Om nog even bij de positieve kanten te blijven: door het accent te leggen op de joodse herkomst van het vierde evangelie laat Van 't Riet het voorbeeld- en voorgangerkarakter van Jezus zien. In het spoor van het jodendom dat zich na de verwoesting van de tempel in het jaar 70 ontwikkelde tot een godsdienst van 'daden van barmhartigheid' ter vervanging van de offerdienst, legt het Johannesevangelie de nadruk op de daden van Jezus die navolging behoeven, met lijden en dood als onontkoombaar gevolg van zijn manier van leven. Jezus als de nieuwe tempel is het beeld bij uitstek van deze zienswijze.

Enkele kanttekeningen zijn wel te maken. Van 't Riet deelt de tekst van het Johannesevangelie op in narratieve, dialogische en homiletische gedeelten (schema blz. 54-55) en geeft met deze indeling tevens antwoord op de vraag naar de ontstaansgeschiedenis van de tekst. Afgezien van het feit dat de literair-historische benadering niet erg zorgvuldig is, is de zin van deze indeling niet duidelijk. Van 't Riet zegt trouwens zelf in de discussie met Tomson over het al dan niet anti-joodse karakter van het Johannesevangelie (gevoerd in Trouw 18.4.97/21.5.97): "Mijns inziens is er slechts één integer uitgangspunt voor de bestudering van de evangeliën. Dat is de eenheid van de tekst zoals deze tot ons is gekomen en zoals deze door de evangelist is bedoeld".

Verder is de vertaling van Ioudaioi door 'Judeeërs' te ver doorgevoerd. Hoewel het vaak kan, en in het lijdensverhaal altijd moet als het gaat om de handelingspersonages, is de vertaling niet gepast waar sprake is van 'een feest van de Joden'. Dit is uitleg voor niet-joodse lezers en niet het gevolg van het feit dat de Essenen een andere kalender hadden. Deze gedachte zou pas geloofwaardig zijn als Jezus die andere kalender ook gevolgd zou hebben, en dat is nu juist niet het geval. De speculaties met betrekking tot Lazarus (bijv. dat het zijn bruiloft was die in Kana werd gevierd) zijn aardig, op voorwaarde dat de lezer ze met de nodige humor kan opnemen en zich niet laat irriteren. Enige irritatie wordt wel veroorzaakt door de voortdurende verwijzingen naar eerdere of latere paragrafen in het boek. Dat maakt het aantal voetnoten onnodig groot en de lezer enigszins simpel. De zwakke plekken laten echter onverlet dat het een waardevol boek is voor ieder die geïnteresseerd is in het Johannesevangelie in relatie tot het vroege jodendom.


This is the website of Peter van 't Riet