Vraag : Het schijnt zo te zijn dat er twee Bethlehems zijn geweest: een in Judea (de bekende) en een in Galilea op 7 kilometer afstand van Nazareth. Volgens het EO-programma Jezus van Nazareth: een persoonlijke zoektocht van Kefah Allush (2018) zijn er bijbelgeleerden die menen dat Jezus niet in Bethlehem in Judea is geboren (op 120 km afstand van Nazareth), maar in Bethlehem in Galilea. Wat denk jij daarvan?
Antwoord : Ik heb twee afleveringen van deze EO-serie gezien. Er zitten nogal wat populariseringen en historische twijfelachtigheden in. Dat over het bestaan van twee Bethlehems klopt overigens wel. Historisch gezien zal Jezus heus wel in Galilea zijn geboren, maar de beste kandidaat is dan nog altijd Nazareth.
De Bethlehemverhalen in de evangeliën van Matteüs (2:1) en Lukas (2:1-6) zijn zogenaamde midrasjtransformaties. Dat zijn leerverhalen waarin de evangelisten hun theologische opvattingen over de messiaanse betekenis van Jezus uiteenzetten in de vorm van gedeeltelijk verbeelde gebeurtenissen. Historische noties kunnen daarin wel een rol spelen, maar zij worden getransformeerd naar een verhaal dat verteld wordt in beelden die ontleend zijn aan Tenach (Oude Testament) en joodse traditie.
Messias zoon van
Als je in die tijd wilt vertellen dat aan Jezus een messiaanse betekenis moet worden gegeven, dan begin je met een geboorteverhaal in Bethlehem, de stad van David - vanwege de messias zoon van David (masjiach ben david) - en dan noem je zijn vader Joseef - vanwege de messias zoon van Jozef (masjiach ben Joseef). Zo hebben beide evangelisten het idee van een strijdende messias (David) opgenomen in het idee van een lijdende messias (Jozef). De strijdende messias, die veel joden in die tijd verwachtten, werd op die manier als het ware gepacificeerd.
We moeten voorzichtig zijn met historische conclusies te trekken uit evangelieverhalen. Ze zijn niet historisch betrouwbaar, maar wel theologisch betrouwbaar. Ze geven namelijk de theologie van de evangelisten betrouwbaar weer!