Vraag : Is er in de evangeliën sprake van een wederkomst van Jezus? Of is dit een tekstuitleg die in het Christendom heeft postgevat, omdat er een verklaring moest komen voor het uitblijven van de messiaanse tijd, terwijl Jezus toch volgens de geloofsleer de verwachte messias was?
Antwoord : Er is iets merkwaardigs aan de hand met de "wederkomst". Het Griekse woord dat met “wederkomst” vertaald wordt, is parousia. Maar dat betekent niet "wederkomst" maar "aanwezigheid", soms ook "(iemands) aanwezigheid na (diens) aankomst". In de latere theologie is daar overal "komst” in de zin van “wederkomst" van gemaakt.
De "wederkomst" bij Matteüs
In het Markusevangelie, het oudste van de vier, komt het begrip echter helemaal niet voor. In het Matteüsevangelie vinden we het in Matteüs 24:3. De NBG-vertaling 1951 vertaalt daar met: "Toen hij op de Olijfberg gezeten was, kwamen zijn discipelen alleen tot hem en zeiden: Zeg ons wanneer zal dat geschieden, en wat is het teken van jouw komst (parousia) en van de voleinding der wereld?" Maar waarom zou hier parousia met "(weder)komst" vertaald moeten worden en niet eenvoudig met "aanwezigheid"? Het gaat immers om de vraag: "Waaraan kunnen we (na jouw dood) zien dat jij bij ons blijft", of "dat jouw programma gerealiseerd wordt?"
Aan het slot van het Matteüsevangelie is dan ook geen sprake van een hemelvaart. Integendeel, de laatste zin van dit evangelie luidt: "En zie, ik ben met jullie al de dagen tot aan de voleinding der wereld" (Matteüs 28:20). Het gaat na zijn dood niet om een lichamelijke aanwezigheid van Jezus, maar om een geestelijke aanwezigheid in het aardse leven van zijn leerlingen. Dat wil zeggen dat de verhalen over Jezus verteld blijven worden, zijn uitspraken en zijn Tora-uitleg bestudeerd blijven worden, zijn manier van leven blijft inspireren. Dat is de joodse wijze van omgaan met de doden. Zij leven immers voort in ons! Zo ook kan Jezus voortleven ofwel aanwezig zijn in ons.
De wederkomst in de Handelingen
Het idee van een wederkomst van Jezus op aarde als een historische persoon is voornamelijk gebaseerd op de Handelingen der Apostelen, het tweede boek van Lukas. Daar lezen we: “Deze Jezus, die van jullie opgenomen is naar de hemel, zal op dezelfde wijze komen (Grieks: eleusetai), als jullie hem ten hemel hebt zien varen” (Handelingen 1:11). Daar wordt het woord parousia overigens niet gebruikt.
Deze wederkomst à la Lukas kun je zien in het verlengde van de "wederkomst" van Elia zoals Matteüs die heeft beschreven voor de figuur van Johannes de Doper (zie paragraaf 4.3 van Lukas de Jood). Het gaat daarbij niet om de letterlijke terugkeer op aarde van de historische Elia, maar om het optreden van een nieuwe historische figuur die leeft in de geest en de kracht van Elia, te weten Johannes de Doper. Johannes is niet dezelfde mens als Elia, maar zijn optreden heeft belangrijke kenmerken van het optreden van Elia. In het Hebreeuws-Arameese denken van die tijd kon je dan zeggen: "Johannes is Elia die komen zou" (Matteüs 11:14).
Wat Lukas ons in Handelingen 1 in het vooruitzicht stelt, is dat er in de toekomst ooit weer een mens zoals Jezus zal opstaan die eenzelfde rol als hij zal spelen. Opmerkelijk is dat deze gedachte in de Handelingen verder helemaal geen rol meer speelt. Het is alsof Lukas met zijn hemelvaartverhaal wil zeggen: een mens zoals Jezus zal er nog wel eens komen, maar dat kan nog wel heel lang gaan duren. Daarmee tempert Lukas de overspannen wederkomstverwachtingen die sommigen - geïnspireerd door de brieven van Paulus - er in zijn tijd kennelijk op na hielden.
De wederkomst bij Paulus
Het woord parousia komt namelijk vooral voor in de brieven van Paulus. Een kenmerkende tekst vind je in 1 Tessalonicenzen 4:13-17. In vers 16 lezen we: "Want de heer zelf zal op een teken, bij het roepen van een aartsengel en bij de klank van een bazuin van God, neerdalen van de hemel, en zij, die in Christus gestorven zijn, zullen het eerst opstaan." Opmerkelijk is dat het bij Paulus niet gaat om een wederkomst van Jezus op aarde, want in het volgende vers 17 lezen we dat Christus niet verder afdaalt dan ergens in de lucht: "Daarna zullen wij, levenden, die achterbleven, samen met hen [die opstonden uit hun graven] op de wolken in een oogwenk weggevoerd worden, de heer tegemoet in de lucht, en zó zullen wij altijd met de heer zijn."
Paulus houdt er dan ook een heel andere, hellenistische wereldbeschouwing op na dan de Hebreeuws-Aramees denkende evangelisten. Voor Paulus doet de aardse, materiële wereld er niet zo veel toe. Het doel is gericht op de hemelse, louter geestelijk wereld waaraan de gelovigen deel zullen krijgen. Je kunt hier meer over lezen in mijn Paulus-trilogie Paulus' jeugd en jonge jaren, deel 1, deel 2 en deel 3.
Je zult na alles wat je van mij gelezen hebt, begrijpen dat ik mij meer thuis voel bij de opvattingen van Matteüs en Lukas dan bij die van Paulus in zijn brieven.