Vraag&Antwoord

Wedergeboorte (1) - Peter van 't Riet - 2015
Wat betekent in het Nikodemusverhaal (Johannes 3) wedergeboren worden uit water en geest?

Vraag : In 'De eniggeboren zoon (1)' geef je aan dat de uitdrukking "geloven in de naam van de eniggeboren zoon" (Johannes 3:18) overeenkomt met een "Tora-getrouwe Israëliet zijn". Je legt uit dat Jezus in Johannes 3 Nikodemus oproept dat te worden of te blijven. Waarom "te worden"? Waarom zou Jezus zeggen dat Nikodemus nog geen Tora-getrouwe Israëliet is? Als je voor de lezing "te worden" kiest in plaats van "te blijven", heeft dat dan te maken met Jezus' woorden "(weder)geboren worden uit water en geest" (in Johannes 3:5)? Wat bedoelde hij daar eigenlijk mee?

Antwoord : Van Nikodemus weten we niet veel, maar wel iets. In paragraaf 23.2 van "Het evangelie uit het leerhuis van Lazarus" heb ik de persoon van Nikodemus besproken. Daar heb ik uiteengezet dat hij een leerling van Jezus was "in het verborgene". Niet voor niets komt hij 's nachts bij Jezus om met hem te discussiëren (Johannes 3:2). Zijn positie in Jeruzalem was een lastige. Hij behoorde tot de groepering van de Farizeeën en hij was rijk (geen gebruikelijke combinatie). Hij was aanhanger van de school van Hillel, terwijl de rivaliserende school van Sjammai in die tijd dominant was in het Farizeïsme. Ook was hij waarschijnlijk lid van het Sanhedrin (zie Johannes 7). Daarom had hij veel te maken met de Sadduceeën, die Jezus vijandig gezind waren. In Jezus' tijd was Nikodemus nog jong, want later tijdens de Joodse Oorlog (66-70 CJ) leefde hij nog.

Jezus' hint aan Nikodemus (Johannes 3:5) om wedergeboren te worden "uit water en geest" was bedoeld als een oproep om een nieuw leven te beginnen door openlijk tot de groep van Jezus toe te treden door middel van een ritueel bad (d.i. wedergeboren worden uit water) onder toezicht van Jezus. Niet voor niets staat de enige vermelding van Jezus' doopactiviteiten direct na dit verhaal (te weten in Johannes 3:22). Na zijn eventuele toetreding kan Nikodemus dan een leven "uit de geest" beginnen, dat wil zeggen gaan leven vanuit de geest van het Tora-onderwijs van Jezus. Maar er staat voor Nikodemus heel wat op het spel. Openlijke toetreding tot de groep van Jezus houdt voor hem het risico in dat zijn maatschappelijke positie onhoudbaar wordt. Het verhaal over Nikodemus heeft een open einde (Johannes 3:21) zoals zoveel Bijbelverhalen. Er wordt niet verteld of Nikodemus aan Jezus' oproep gehoor gaf. Waarschijnlijk niet. Maar zijn sympathie voor Jezus is - "in het verborgene" - wel blijven bestaan zoals uit twee latere vermeldingen blijkt (Johannes 7:50 en 19:39).

Jezus' oproep aan Nikodemus om een "Toragetrouwe Israëliet te blijven of te worden" kun je dus in beide richtingen opvatten: te blijven "in het verborgene" of te worden "in het openbaar" (d.i. wedergeboren). De keuze is aan Nikodemus. Jezus' voorkeur ging stellig naar dat laatste uit. Dat wordt in de slotzin van zijn antwoord aan Nikodemus nog eens benadrukt: "Maar wie de waarheid doet, gaat tot het licht, opdat van zijn werken zal blijken, dat zij in God verricht zijn" (Johannes 3:21). De uitdrukking "tot het licht gaan" betekent niet anders dan: "in de openbaarheid treden".


This is the website of Peter van 't Riet