Vraag : Op blz. 69 voetnoot b van je boek 'Lukas de Jood' (Folianti, 2009) schrijf je: "Van opneming in de hemel is overigens in het Lucasevangelie zelf geen sprake (zie Lukas 24:51)." Maar in Lukas 24:51 luidt de Nieuwe Bijbelvertaling: "Terwijl hij hen zegende, ging hij van hen heen en werd opgenomen in de hemel." En ook in de Statenvertaling staat: "En het geschiedde, als Hij hen zegende, dat Hij van hen scheidde, en werd opgenomen in den hemel." Waarop is jouw opmerking dan gebaseerd?
Antwoord : Dit is een interessante tekst, omdat er twee verschijnselen uit de bijbelkunde mee gedemonstreerd kunnen worden die ons het zicht op de oorspronkelijke tekst verduisteren. Het eerste is dat kopiisten van handschriften in de loop der eeuwen allerlei tekstfragmenten aan de teksten zijn gaan toevoegen. Dat is onder andere gebeurd met bijbelteksten die nauw verwant zijn met belangrijke geloofspunten en waar de kopiist die geloofspunten onvoldoende in terug zag komen. De betrouwbaarste handschriften hebben in Lukas 24:51 staan: "En het geschiedde, als hij hen zegende, dat hij van hen scheidde." In minder betrouwbare handschriften is daaraan toegevoegd: "En werd opgenomen in de hemel." De Statenvertalers hebben van die minder betrouwbare handschriften gebruik gemaakt, zodat de laatste zin erbij staat. Maar de vertalers van de NBG1951 hebben van betrouwbaarder handschriften gebruik gemaakt, zodat dat laatste zinnetje (terecht) ontbreekt.
Het tweede verschijnsel is dat veel bijbelvertalers dezelfde neiging hebben als de kopiisten van handschriften: zij vertalen regelmatig naar de gangbare theologie toe. 'Theologiserend vertalen' wordt dat wel genoemd. De vertalers van de NBV hebben die neiging ook sterk. Zij vertalen graag naar de belevingswereld van de hedendaagse lezer toe en die is nu eenmaal het meest vertrouwd met de gangbare geloofspunten uit de christelijke leer. De letterlijke uitdrukking "dat hij van hen scheidde" hebben zij waarschijnlijk te (hedendaags) beladen gevonden en zij hebben ervan gemaakt "ging hij van hen heen". Maar om de vraag te voorkomen "Waar ging hij dan wel naartoe?" hebben zijn de gangbare opvatting van de hemelvaart er verklarend aan toegevoegd in navolging van de genoemde kopiisten.
Mijn uitspraak in op pag. 69 verwijst echter via de NVG1951 naar de betrouwbaarste handschriften waarin de opneming in de hemel niet te vinden is. Je hoeft de tekst dus niet te interpreteren als een hemelvaart, hoewel de tekst dat ook niet uitsluit. Maar in de vertaling moeten we de hemelvaart niet opnemen omdat die nu eenmaal niet in de oorspronkelijke tekst van Lukas heeft gestaan. Dan kan open blijven wat Lukas precies met zijn tekst bedoeld heeft en zijn wellicht ook andere interpretaties mogelijk. Je zult misschien moeten wennen aan het feit dat joodse teksten eigenlijk altijd open teksten zijn waar veel discussie over mogelijk is. Discussie is het voertuig van de geloofsgemeenschap naar de toekomst.