Hoeveel Zwollenaren hebben tot voor enkele jaren niet hun belastingformulier naar het belastingkantoor aan de Zamenhofsingel gestuurd? Velen! Waarschijnlijk zonder te weten naar wie die singel vernoemd was. Altijd gedacht dat Zamenhof een Zwolse dokter of een oud-burgemeester was? Nee dus. Zamenhof was een Litouws (Pools)-joodse oogarts die beroemd werd als ontwerper van het Esperanto. Maar vandaag de dag kunnen we niet meer over de Zamenhofsingel lopen of rijden. De naam 'Zamenhofsingel' is alleen nog op verkeersborden te zien als aanduiding van het parkeerterrein naast het muziekcentrum Hedon. Wat is er met de Zamenhofsingel gebeurd en welke andere herinneringen aan Zamenhof en het Esperanto zijn er nog in de stad te vinden?
Aan het begin van de voormalige Zamenhofsingel staat een monument voor 'Doktoro' L.L. Zamenhof. Het eenvoudige monument bestaat uit een gemetseld stenen muurtje met daarop een bronzen plaquette met een portretbuste van Zamenhof, met rondom de tekst: Auteur van de internationale taal Esperanto, 15 december 1859 - 14 april 1917. Het is een ontwerp van de kunstenaar F. Sieger en het dateert uit 1966.
Aan de andere kant van de voormalige Zamenhofsingel - bij de Diezerpoortenbrug - staat het Esperantomonument. Het uit beton en brons vervaardigde monument is van de hand van J. Maagdendans en werd in 1974 onthuld. Hiermee was de oorspronkelijke opzet van de Esperantisten gerealiseerd: een straat met aan beide uiteinden een monument voor Zamenhof. Totdat het stadsbestuur in 2001 roet in het eten gooide.
Tot slot: de Baptisten in Zwolle hebben zich bij de naamgeving van hun nieuwe kerkgebouw aan de toen nog Zamenhofsingel laten inspireren door de naam van Dr. Zamenhof. Hun gebouw heet namelijk 'De Samenhof".
Tegenwoordig verbazen wij ons er wellicht over hoe het zover kon komen dat twee monumenten en een singel herinneren aan een kunstmatige taal, die slechts door een minderheid wordt beheerst. Wie echter de geschiedenis van het Esperanto bestudeert, komt al snel onder de indruk van de invloed die deze taal vooral tussen de beide wereldoorlogen heeft gehad. Oudere lezers herinneren zich wellicht dat nog in de jaren zeventig van de vorige eeuw in de telefooncellen de gebruiksaanwijzingen behalve in het Nederlands, Duits, Engels en Frans ook in het Esperanto vermeld stonden. Kom daar vandaag nog eens om! In de Tweede Wereldoorlog werd het Esperanto door de Nazi's verboden. Na die tijd heeft het zijn invloed snel verloren onder andere omdat het Engels de rol van internationale taal overnam.
* Met dank aan Annèt Bootsma-van Hulten die dit artikel van de noten voorzag.
Noten
1. Zie over burgemeester Drijber: Annèt Bootsma-van Hulten en Wil Cornelissen, 'Mr. Job Drijber, ereburger van Zwolle. Een portret', in ZHT 20 (2003) nr. 2.
2. Zie over de gewoonte om straten in Zwolle te vernoemen naar oud-burgemeesters: Wim Huijsmans, 'De Zwolse burgemeesters', in ZHT 17 (2000) nr. 4.
3. Esperanto Nederland reageerde in het Judaicabulletin 19 (2006) nr. 4 als volgt op deze opmerking: 'Inderdaad heeft Esperanto Nederland actie gevoerd tegen de naamsverandering van de Zamenhofsingel. Tevergeefs. Maar we hebben goede herinneringen aan de gebeurtenissen, die zich rondom de naamsverandering afspeelden. Wij hebben een prettig contact opgebouwd met oud-burgemeester Drijber, die zich uit eigen beweging heeft ingezet om het gemeentebestuur er toe te brengen weer een straat naar Zamenhof te vernoemen als daar de gelegenheid toe is. De naam zou dan moeten terugkeren in een wijk met namen van de groten der aarde. Het gemeentebestuur heeft te kennen gegeven om hieraan mee te werken. Bij de plechtigheden van de naamsverandering is het bestuur van Esperanto Nederland uitgenodigd. Er is onder meer gesproken door de in Zwolle wonende heer G. Berveling, die internationaal bekend is als vertaler en schrijver van talloze boeken in Esperanto. Wij organiseerden een klein congres over Esperanto. Daar werd o.a. gesproken over de Indigenaj Dialogoj, een project waarin vertegenwoordigers van Inheemse Volken communiceren over gemeenschappelijke belangen door middel van Internet. Brugtaal is Esperanto, omdat de volken de verschillende talen spreken van de vroegere en huidige overheersers. Het behoud van de Zamenhofrotonde en de opknapbeurt van de beide monumenten tellen wij ook bij onze zegeningen.'