Antwoord: De theologie van de eucharistie en van het orthodox-protestantse avondmaal is onverenigbaar met het jodendom. De wens ook in diensten waarin Israël of de joodse exegese centraal staat, de verbondenheid met God, met elkaar en de schepping te vieren met behulp van brood en wijn, kan mijns inziens alleen vervuld worden als men daarvoor een andere vorm en een andere inhoud accepteert. Het jodendom kent twee vormen waarvan men gebruik kan maken.

Allereerst is er de kiddoesj, dat is de "heiliging" van de feestdag. Door een lofprijzing uit te spreken over de wijn geeft men aan, de dag van het feest te beschouwen en te ervaren als een andere dag dan de gewone dagen. Deze kiddoesj wordt niet tijdens de eredienst maar na afloop ervan gevierd. De lofprijzing van de kiddoesj is de lofprijzing, zoals ook Jezus en zijn discipelen die eeuwen geleden uitspraken als zij hun feesten vierden: "Geprezen Jij, Eeuwige, onze God, koning van de wereld, schepper van de vrucht van de wijnstok". Men doet er dus verstandig aan eerst de eredienst te beëindigen, waarna men glazen of bekertjes zoete rode wijn of druivensap uitdeelt. Om hygiënische redenen is het vandaag de dag af te raden iedereen uit dezelfde beker te laten drinken. Nadat de voorzanger de lofprijzing heeft gezegd of gezongen, wensen de deelnemers elkaar "op het leven" (lechajiem) toe, waarna een gezellig samenzijn volgt.

De tweede vorm is die van een maaltijd met tenminste brood en wijn (het brood maakt de maaltijd). Ook deze vindt plaats nadat de eredienst is beëindigd. Men kan voor de wijn dezelfde lofprijzing gebruiken als hierboven. Voor het brood luidt de lofprijzing: "Geprezen Jij, Eeuwige, onze God, koning van de wereld, die het brood uit de aarde doet voortkomen". Men kan de maaltijd verder zo uitgebreid maken als men maar wil. Zo'n maaltijd is een gewoon alledaags gebeuren. Iedereen kan hem elke dag met familie of vrienden vieren, en iedereen die de lofprijzing kent, kan hem leiden.

De gedachte van de kiddoesj zowel als van de lofprijzingen bij de maaltijd is dat de heiliging van Gods naam tot het gewone alledaagse leven behoort. Anders gezegd: door het gewone dagelijkse leven op deze manier te heiligen brengt men het tot voltooiing.

De eenvoudigste gang van zaken na een eredienst zou als volgt kunnen zijn. Als de kerkzaal het toelaat, kan men - om te benadrukken dat de ceremonie zich niet meer in de eredienst afspeelt - brood en wijn achter in de zaal klaarzetten. De voorzanger loopt naar achteren, de gemeente leden draaien zich om. Bij een maaltijd spreekt de voorzanger de lofprijzing over het brood uit, breekt een stuk af, doopt dat in zout en eet ervan. Het brood wordt verder gebroken en op schotels met daarop een zoutvaatje rondgedeeld. Ieder neemt een stuk brood, doopt het in het zout en eet het op. Bij kiddoesj zowel als maaltijd worden de glazen wijn en druivensap rondgedeeld. Als ieder een glas heeft, gaan allen staan en spreekt de voorzanger de lofprijzing over de wijn uit. Ieder drinkt tenminste één slok, waarna men elkaar "op het leven" toewenst. Daarmee is de gemeenschappelijke maaltijd resp. de kiddoesj afgelopen en kan ieder vertrekken of op eigen wijze de bijeenkomst voortzetten.