Boekrecensie

Boekbespreking Zonder Tora leest niemand wel - Hilde Burger - 1987
Hervormd Nederland (7 maart)

'Zonder Tora leest niemand wel' is een leeswijzer bij de evangeliën. De auteurs gaan ervan uit dat wie de evangeliën grondig wil lezen, op z'n minst de joodse wereld van die tijd en de oud-testamentische achtergrond indachtig moet zijn. Zij doen dat globaal bezien van twee kanten. Van buitenaf wat betreft de achtergrond van de evangelieschrijvers en van binnenuit waar de structuur van evangelieverhalen wordt ontvouwd.

De achtergrond vormt de traditie van de eeuwen rond het begin van de jaartelling, zoals mondelinge traditie, targumim en Septuaginta, maar ook het dagelijks leven van de joden zoals de gebeden, sjabbat, sedermaaltijd en besnijdenis. Wanneer structuren aan bod komen, worden delen uit de Tora belicht. De auteurs hebben keurig de meest bekende elementen uit de joodse leefwereld die van nut worden geacht bij het lezen van de evangeliën, op een rij gezet.

Originaliteit is echter wel een voorwaarde waar conclusies worden getrokken. De auteurs hebben het in de eerste plaats over de evangeliën, maar daarbij willen ze ook laten zien welke desastreuze gevolgen het, om dat zo maar even te zeggen, onjoods lezen heeft gehad in de loop der geschiedenis.

Zo komen zij te spreken over de scheiding der wegen van christendom en jodendom. De eerste fase in die scheiding heeft, aldus Barnard en Van 't Riet, Paulus veroorzaakt. En daarmee zeggen ze nogal wat. De volgende fasen zijn hier op gebaseerd. Al wat de lezer voor ogen werd gehouden aan noodzaak tot het belichten van de structuur der bijbelboeken, achtergrond van traditie en maatschappijbeelden, wordt eenvoudigweg overboord gegooid waar het Paulus betreft.

Zonder omhaal van wegen wordt hij een abstract denker genoemd, eerder filosoof dan rabbijn. Hij doet afbreuk aan het jodendom en voorts vinden de auteurs het merkwaardig dat Paulus' theologie en ethiek desondanks bij herhaling rechtstreeks gebaseerd is op Tenach. Nu is over Paulus veel te doen en in modern onderzoek zijn zeer verschillende visies waar te nemen, maar het lijkt wel alsof de auteurs nog nooit hebben vernomen van de studies van K. H. Kroon noch van Van Unnik, laat staan van ds. Frits Kuiper die door Kroon in de schitterende bundeling 'Is Saul ook onder de profeten?' wordt geciteerd.

In dat artikel laat Kroon Kuiper aan het woord: 'Wanneer het werkelijk tot een geestelijke ontmoeting tussen joden en niet-joden zou komen (wij zijn nog nauwelijks met het puinruimen van belemmeringen daarvoor begonnen) dan zou, naar ik meen, een samen aandachtig luisteren naar het woord van de jood Paulus daarvoor het uitgangspunt moeten zijn'. Kuiper schreef dit reeds in 1949! Hoe schril steekt dit af bij de uitspraak van Barnard en Van 't Riet dat de invloed van de Griekse, hellenistische gedachtewereld bij Paulus al duidelijk merkbaar is. Dit hoofdstukje uit hun boek - als enige bomvol niet nader toegelichte bijbelversaanduidingen - is belangrijk omdat hun conclusie verstrekkend is. In hun visie is Paulus een soort grondlegger van Auschwitz. Dit is een enorm ingrijpende uitspraak.

Deze conclusie heeft alleen recht van bestaan wanneer die grondig is onderbouwd. Dat dit niet gebeurd is, maakt dit boek wat ongeloofwaardig. Want om enerzijds de onderzoekingen naar de structuur en inhoud van de evangeliën kritisch te belichten en dit na te laten waar het Paulus betreft, terwijl zijn handel en wandel in verband worden gebracht met de holocaust, is een vrij ernstige nalatigheid.

Conclusies zijn vrijgegeven zonder daar evenredig denkwerk aan vooraf te laten gaan. Een gemiste kans.

Opmerkingen van de tweede auteur bij deze recensie (januari 2018)
1. Dat Paulus een ‘soort grondlegger van Auschwitz’ zou zijn geweest, is een uitspraak die ik voor rekening van de recensent laat. Dat Paulus een proces van verwijdering in werking heeft gezet dat eeuwen later is uitgemond in Auschwitz, is historisch niet te ontkennen, maar hem natuurlijk niet persoonlijk aan te rekenen.
2. Dat de invloed van de Griekse, hellenistische gedachtewereld bij Paulus al duidelijk merkbaar is, heb ik inmiddels met kracht van argumenten aangetoond in deel 1 van Paulus’ jeugd en jonge jaren : Zijn vorming en scholing in een hellenistisch-joods milieu (Folianti, 2018).


This is the website of Peter van 't Riet