Vraag&Antwoord

Satan (1) - Peter van 't Riet - 2017
Is satan altijd een concrete vijand in de Bijbel?

Vraag : De duivel of satan is in de Bijbel vaak een concrete vijand bijv. de Romeinen. Is dat altijd zo? Hoe wordt er in de Bijbelse traditie over de satan gedacht? En wat of wie is Lucifer en welke relatie heeft die met satan?

Antwoord : In mijn boek Zonder Tora leest niemand wel (pag. 132) schreef ik het volgende over de satan:

“Veel mensen denken dat de satan de vertegenwoordiger van het absolute kwaad is: een macht onafhankelijk van God, die Hem bestrijdt, maar aan het einde van de tijd door Hem overwonnen zal worden. Deze voorstelling van zaken is alles behalve bijbels. Het bijbelse gezichtspunt is, dat alle machten in de schepping aan God onderworpen zijn en hoogstens binnen de door Hem gestelde grenzen hun invloed kunnen uitoefenen. Ditzelfde geldt voor al die gevallen waarin sprake is van satan. Duidelijk zien we dit in het boek Job. De satan krijgt wel macht over Jobs bezit, maar niet over zijn leven (Job 1:12). Bovendien is het woord “satan” nergens in Tenach de eigennaam van een wezen dat, of een kwade geest die rivaliseert met God. Het woord “satan” is steeds een soortnaam. Het duidt een bepaalde functie aan die iemand of iets heeft. Die satansfunctie kan variëren van tegenstand of aanklacht tot beproeving. Vaak wordt het woord “satan” vertaald met “tegenstander”, waarbij het gewoon om een mens gaat (bijv. in 1 Koningen 1:14). Op andere plaatsen wordt het vertaald met “aanklager”. Dan gaat het om een functie in het kader van een rechtszitting (bijv. in Psalm 109:6). Soms vervult een slang de satansfunctie, zoals in het paradijsverhaal, hoewel het woord “satan” zelf daar niet wordt gebruikt (Genesis 3). Soms is iemands belustheid op macht een satan voor hem (1 Kronieken 21:1 e.v.). De functie van satan is overigens niet altijd een kwade of negatieve functie. Zo kan zelfs de engel van de Eeuwige satan zijn. In Numeri 22:22 lezen we: “en de engel van de Eeuwige stelde zich op de weg als zijn satan”, waarna het verhaal over de ezelin van Bileam volgt. Hier vervult satan een positieve rol namens God. Elders is satan de aanklager voor de rechtbank van de Eeuwige (Zacharia 3:1 e.v.). In het verhaal over Job wordt satan zelfs gerekend tot de zonen van God (Job 1:6). Zijn taak is daar Jobs trouw aan de Eeuwige te beproeven, wellicht moet men zeggen te bewijzen.”

De satansfunctie is bijbels gezien dus vooral: het bewijs leveren van iemands rechtvaardigheid, iemands vasthoudende inzet voor de zaak van de Eeuwige. Dat is het geval bij Job, maar ook bij Abraham die volgens de mondelinge Tora op zijn weg naar Moria, waar hij Izaäk moest offeren, door de satan begeleid werd. De beproeving van Jezus in de woestijn is ook zo’n verhaal. Satan is de beproevende kant van God. De beproeving van de rechtvaardigen vindt plaats op initiatief van God (zie Matteüs 4:1) en is een instrument om hen voor te bereiden op hun taak in de wereld. Die taak is steeds gericht op de concrete situatie waarin Israël op dat moment verkeert. Daarom is “satan” ook altijd een concrete uitdaging voor de gelovigen om hun rechtvaardigheid, hun trouw aan de Tora, te laten zien. Als onderdrukkende machten, zoals het Romeinse rijk in de tijd van Jezus, gezien worden als “satan” dan is dat niet omdat de satan een zelfstandige macht in het universum zou zijn die het op de kinderen van Israël heeft voorzien, maar omdat van zo’n macht de verleiding uitgaat de zaak van de Eeuwige erbij te laten zitten. In die zin worden we dagelijks met diverse satannetjes geconfronteerd.

Tot slot: waar het woord en begrip 'Lucifer' vandaan komt, kun je lezen op Wikipedia. Ik heb daar weinig aan toe te voegen. 


This is the website of Peter van 't Riet