Vraag&Antwoord

Christendom en jodendom (6) - Peter van 't Riet - 2016
Kun je jodendom en christendom als complementair zien zoals de golf- en deeltjestheorie in de quantummechanica?

Vraag : Kun je jodendom en christendom als complementair zien zoals de golf- en deeltjestheorie in de quantummechanica?

Antwoord : De quantummechanica is een natuurwetenschappelijk verklaringsmodel voor fysische verschijnselen die empirisch waarneembaar zijn. Godsdiensten zoals het jodendom en het christendom zijn dat niet. Het zijn morele systemen om na te denken over menselijk gedrag. Ze vertellen ons niet hoe de werkelijkheid in elkaar zit, maar onderzoeken wat we beter wel en niet kunnen doen met oog op ons welzijn (onze sjalom). Beide kennisgebieden hangen wel samen, maar niet op een logisch deductieve manier: De wetenschap kan alleen tot bloei komen op basis van een strenge moraal van waarheidsvinding (die overigens constant onder druk staat van maatschappelijke, politieke, economische en niet in het minst ook religieuze ontwikkelingen); morele systemen maken gebruik van de resultaten van de wetenschap, willen zij niet wereldvreemd worden. Maar ik zie niet in waarom een verklaringsmodel uit de natuurwetenschap (al is het maar de geabstraheerde structuur ervan) als norm zou moeten dienen voor welke verzameling morele systemen dan ook.

De quantummechanica laat zien dat de fysische werkelijkheid niet op één manier te verklaren valt. Ik zou de deeltjes- en golftheorie niet paradoxaal willen noemen. Ze spreken elkaar namelijk niet tegen, maar vullen elkaar aan als twee zijden van een medaille. In die zin is de term 'complementair' inderdaad correct. Beide theorieën zijn nodig om subatomaire verschijnselen te kunnen verklaren. Maar jodendom en christendom als twee complementaire morele systemen zien..., ik vraag mij af wat de zin daarvan is. De deeltjes- en golftheorie zijn welomschreven theorieën, maar jodendom en christendom zijn zeer diffuse verschijnselen. Wat moet er bijvoorbeeld onder 'christendom' worden verstaan? Als je remonstrants bent opgevoed, heb je daar een heel andere opvatting over dan iemand die streng katholiek is. En valt de islam ook onder het complementariteitsbegrip dat je voor ogen staat? Veel christenen vinden vandaag van wel. Zij spreken soms zelfs met enthousiasme over de "drie Abrahamitische godsdiensten", terwijl in mijn ogen de islam als moreel systeem een Westerling weinig te bieden heeft (islam betekent niet voor niets 'onderwerping', het tegenovergestelde van de bevrijding uit Egypte).

Zelf ben ik op zoek naar een moderne vorm van christendom die aansluit bij de Hebreeuws-Aramees joodse belevingswereld van Jezus en de evangelisten, die meer lijkt op het jodendom van nu dan op het christendom van eeuwen. Daarvoor moeten we het christendom wel afpellen van de hellenistisch-joodse opvattingen van Paulus. Op deze website kun je meer vinden over mijn benadering van jodendom en christendom.

Tot slot nog een overweging die misschien in je buurt komt. De quantummechanica laat zien dat de fysische werkelijkheid, die op zichzelf een absoluut toetsingscriterium vormt voor de natuurwetenschap, al zo complex is dat zij niet eens op één manier te verklaren valt. Hoeveel te meer geldt dat voor de complexiteit van morele systemen, die niet op één manier te formuleren zijn. Eigenlijk hadden we dat in het christendom al eeuwen kunnen weten, als we de Bijbel niet zo krampachtig historisch hadden gelezen. Met de beide scheppingsverhalen in Genesis 1 en 2, de beide introducties van de "ideale koning" David in 1 Samuel 16 en 17, de boeken Koningen en Kronieken, de vier evangeliën etc. etc. hebben de Bijbelschrijvers ons allang laten zien dat de Bijbels-morele werkelijkheid niet met eenduidige verhalen valt weer te geven. De Bijbel is de weerslag van een gecompliceerd zoekproces waarin voortdurend andere en nieuwe aspecten van menselijk gedrag en menselijke verhoudingen onder de loep worden genomen. Al deze dubbelverhalen in de Bijbel kun je als complementair zien. Dat behoedt voor eenzijdigheid en houdt de discussie open.


This is the website of Peter van 't Riet