Vraag&Antwoord

Schepping uit het niets? (1) - Peter van 't Riet - 2013
Waarom zou God niet machtig genoeg zijn om uit het niets te scheppen?

Vraag : In je laatste nieuwsbrief schrijf je dat het in het scheppingsverhaal (Genesis 1) bij 'scheppen' meer om 'scheiden' dan om 'scheppen uit het niets' gaat. Maar waarom zou God niet machtig genoeg zijn om uit het niets te scheppen? Laatst was er op tv een zogenaamde wetenschappelijke documentaire waarin de wonderen uit de Bijbel werden verklaard met behulp van spontaan ontvlammende chemische stoffen etc. Reduceren we zo met moderne tekstkritiek God niet weg tot een menselijk verzinsel? En waarom zou de schrijfster die enkele jaren geleden beweerde dat God niet 'schiep' maar 'scheidde', het Hebreeuws na 3500 jaar opeens wel goed begrijpen?

Antwoord : In mijn boek "De filosofie van het scheppingsverhaal" heb ik laten zien dat uit het scheppingsverhaal zelf valt af te leiden dat er geen tegenstelling bestaat tussen de Tora en echte wetenschap. De rabbijnen zeggen dan ook: de wetenschap nemen we ter kennis, de Tora nemen we ter harte. De documentaire die je gezien hebt, schaar ik onder de categorie quasi-wetenschap. Het bestaan van God is niet wetenschappelijk te bewijzen, maar ook niet te ontkennen. Zelfs met vragen als "waarom zou God niet machtig genoeg zijn om uit het niets te scheppen?" schieten we niet zoveel op, want vraag en antwoord zijn op een cirkelredenering gebaseerd.

Als ik naar de tekst van het scheppingsverhaal kijk - en die willen we toch serieus nemen - dan valt mij op dat veel van Gods scheppingsactiviteiten uit scheiden bestaan: licht en duisternis, wateren boven en beneden, water en droge. Dat heeft allemaal nog niet eens te maken met de betekenis van het werkwoord 'bara' waar je op doelt. En dat Ellen van Wolde enkele jaren geleden opzien baarde met de "ontdekking" dat bara eerder 'scheiden' dan 'creëren uit het niets' betekent, was voornamelijk opzienbarend omdat zij aan een van oorsprong katholieke universiteit doceert. In katholieke kringen is de creatio ex nihilo nu eenmaal nog steeds het gevestigde dogma. Maar in mijn literatuur kwam ik de "scheiding"-betekenis al in een publicatie uit 1923 tegen. Dus zo opzienbarend was het helemaal niet.

Nu nog het werkwoord 'bara' zelf. De tekst van Genesis 1:1 geeft weinig aanknopingspunten over de precieze betekenis van het woord. Maar een vertaling met 'scheiden' is heel wel mogelijk: "In beginsel scheidde God de hemel en de aarde". Schepping uit het niets ligt zelfs minder voor de hand als je de hemel als Gods "woonplaats" beschouwt: waar heeft Hij dan voor die tijd "gewoond"? Dat bara geen 'scheppen uit het niets' betekent, blijkt ook uit de schepping van de mens die drie keer met het werkwoord 'bara' wordt aangeduid, terwijl de mens toch echt geschapen is uit 'stof van de aardbodem'. 

Mijns inziens is de creatio ex nihilo een Grieks-Romeinse idee die het christendom is binnengeslopen om de heidense opvattingen over een zich eeuwig herhalende, goddelijke natuur (denk bijv. aan de Stoa) te kunnen ontkrachten. Maar de bijbelschrijvers en de latere joodse schriftgeleerden kennen helemaal geen goddelijke natuur. De rabbijnen staan ook sceptisch tegenover speculeren over "wat er aan het begin voorafging". Ze wijzen erop dat het scheppingsverhaal begint met de letter 'beet', die gesloten is naar wat aan de tekst voorafgaat, maar open naar de tekst die erop volgt. En ze zeggen dan: houd je niet bezig met wat aan het begin vooraf ging, maar aan wat erop volgt, d.w.z. de tekst van de Tora. Het ontstaan van de wereld kunnen we dus aan de wetenschap overlaten, voor ons persoonlijk leven is het bestuderen van de Tora van belang. Dat God zonder een creatio ex nihilo een menselijk verzinsel zou worden, zie ik niet in. Zijn openbaring in de menselijke geschiedenis wordt daar niet minder belangrijk om.


This is the website of Peter van 't Riet