Vraag : In een lezing van je die ik bijwoonde, maakte je het onderscheid tussen 'zonde' in het jodendom en in het christendom. In het jodendom zou het vooral om daden van mensen gaan, in het christendom vooral om de mens als zondaar, de "aard van het beestje". Ja, met de slechte daden tref je inderdaad de ander en doe je hem schade. Maar is de zondaar niet meer dan alleen zijn daden? Is er ook niet iets met de aard van de mens aan de hand? Ik denk het wel. Niet omdat dat nu eenmaal christelijke dogmatiek is. Maar omdat ik zie dat mensen zonden doen (anderen met hun daden schaden), heel automatisch, voortgedreven door diepgewortelde machten, in de greep van machten waar ze soms - in elk geval op het moment zelf - geen Macht over hebben. Zie Freud en zijn opvolgers: zonde als neurose, waaruit een mens zich moet zien te bevrijden in een lang bewustwordingsproces. Ik denk dat een spreken over zonde als enkel over de daden van de mens, het risico loopt de persoon in kwestie te gemakkelijk te laten wegkomen. Zien we dat er in de mens een zondige aard is dan roept dat op tot begrip en acceptatie: jezelf leren kennen en de Weg gaan van het stervende tarwegraan, d.i. sterven aan jezelf en opstaan in een nieuw leven, Hem achterna.
Antwoord : Het jodendom kent geen machten waaraan de mens definitief onderworpen is buiten de Macht van de Eeuwige om. Als in Genesis 1:31 gezegd wordt dat God alles wat Hij gemaakt had, overzag en dat het zeer goed was, dan geldt dat ook voor de mens inclusief zijn natuur. En dat wordt gezegd terwijl de schrijver van het verhaal ook wel weet dat er veel ellende is in de wereld en dat de meeste ellende voortkomt uit menselijk gedrag. Toch houdt de Tora voet bij stuk: de mens is in principe goed, wat niet hetzelfde is als volmaakt. Je zou kunnen zeggen: God vindt hem goed genoeg om samen met hem de wereld te vervolmaken inclusief de vervolmaking van de mens zelf.
Wel beschikt de mens (en ook dat is goed) vanaf het begin over de neiging (of de mogelijkheid) tot zowel het goede als het kwade, de vrije keuze. Overigens, wat goed en kwaad is, leert ons de Tora (hoe zouden we dat anders moeten weten?). Het is de opdracht van de mens om in een levenslang leerproces op basis van de Tora een steeds volmaakter mens te worden, het goede te vermeerderen en het kwade te verminderen. De rol van de Tora is dus essentieel in deze gedachtegang.
In tegenstelling tot het klassieke christendom, waarin zondige daden voortkomen uit de zondige natuur van de mens, redeneert het jodendom andersom: door zijn zonden of kwade daden wordt de mens een zondaar. Uit de herhaling vormt zich immers de gewoonte, soms zelfs de verslaving (men gebruikt geen drugs omdat men verslaafd is, maar men is verslaafd omdat men drugs gebruikt). Maar ook het omgekeerde geldt: door goed te doen wordt men een beter mens. Daarom speelt bewustwording en levenslang leren zo'n belangrijke rol in het jodendom. In psychotherapeutische termen: het gaat meer om "gedragstherapie" dan om "psychoanalyse". De transformatie van de mens die door de Tora wordt beoogd, is een transformatie door middel van het verrichten van daden, oefening, training. Niet alleen de goede neiging moet men leren aanwenden, maar ook de kwade neiging moet men leren aanwenden ten goede! Dat is niet "sterven aan jezelf, maar groeien aan de Tora".
Daarbij kunnen medemensen helpen, maar uiteindelijk blijft het ieders individuele verantwoordelijkheid. Het jodendom kent geen hogere machten tussen God en mens, hoogstens tijdelijke middelaars. Ook psychische stoornissen zijn geen kwade machten, maar natuurlijke verschijnselen die met natuurlijke middelen bestreden moeten worden (medicijnen, therapeutische gesprekken, gedragstrainingen, etc.) en die de eigen verantwoordelijkheid van de patiënt beslist niet teniet doen. Verantwoordelijkheid is een centraal thema in de Tora en in de joodse traditie, al vanaf Genesis 3:9. Dat is niet iets "om gemakkelijk mee weg te komen". Verantwoordelijk handelen is een levensopdracht voor elke mens.